دکتر جمیله زارعی
مقدمه: سرطان در کودکان و اهمیت پرداختن به این موضوع
سرطان یکی از بیماری‌های جدی و پیچیده‌ای است که می‌تواند در هر سنی رخ دهد، اما زمانی که این بیماری در کودکان تشخیص داده می‌شود، چالش‌های متفاوتی را برای کودک، والدین، و تیم درمانی به همراه دارد. این چالش‌ها تنها به درمان‌های جسمانی محدود نمی‌شوند، بلکه مسائل روانشناختی، عاطفی، و اجتماعی نیز بخشی جدایی‌ناپذیر از فرآیند مدیریت بیماری هستند. کودکان، به‌دلیل درک محدودتر و حساسیت‌های خاص سنی، نیاز به رویکردهای منحصر‌به‌فردی برای مواجهه با بیماری دارند.
یکی از پرسش‌های اساسی در مورد کودکان مبتلا به سرطان این است که آیا باید به آنها درباره ماهیت بیماری‌شان اطلاع داده شود یا خیر. این مسئله به‌ویژه برای والدین و مراقبان، که اغلب بین صداقت و محافظت از کودک در برابر استرس روانی دچار تردید می‌شوند، چالش‌برانگیز است. در حالی که برخی والدین ممکن است ترجیح دهند بیماری را از کودک پنهان کنند، بسیاری از متخصصان بر این باورند که صداقت در چارچوب فهم و سن کودک می‌تواند تأثیر مثبتی بر روند تطبیق و همکاری او با درمان داشته باشد.
از سوی دیگر، نحوه توضیح بیماری و روند درمان به کودکان در سنین مختلف نیز یکی از حساس‌ترین جنبه‌های مواجهه با این شرایط است. کودکان بسته به سن، شخصیت، و تجربه‌های قبلی، نگرانی‌ها و ترس‌های متفاوتی از بیماری دارند. به‌عنوان مثال، کودکان خردسال بیشتر از درد یا جدایی از والدین می‌ترسند، در حالی که نوجوانان ممکن است با ترس‌هایی عمیق‌تر مانند مرگ یا تغییرات ظاهری روبه‌رو شوند.
پرداختن به این موضوع مستلزم درک عمیق از جنبه‌های روانشناختی رشد کودکان، همکاری نزدیک بین والدین و تیم درمانی، و به‌کارگیری روش‌های مناسب برای ایجاد ارتباط مؤثر است. در این مقاله، تلاش می‌کنیم به‌طور جامع به این مسائل بپردازیم و راهکارهایی عملی برای کمک به کودکان مبتلا به سرطان ارائه دهیم. هدف اصلی این است که فرآیند مواجهه با بیماری برای کودک و خانواده‌اش آسان‌تر شود و کیفیت زندگی آنها تا حد ممکن بهبود یابد.
پرداختن به این مسائل نه‌تنها به بهبود روانشناختی و روحی کودک کمک می‌کند، بلکه می‌تواند تأثیر مستقیمی بر نتایج درمانی نیز داشته باشد. کودکی که احساس امنیت، حمایت، و درک از سوی اطرافیانش می‌کند، معمولاً با انگیزه و همکاری بیشتری در درمان مشارکت می‌کند. ازاین‌رو، موضوع این مقاله نه‌تنها برای والدین و پزشکان، بلکه برای هر کسی که با کودک مبتلا به سرطان در ارتباط است مفید خواهد بود.
❓آیا باید به کودک مبتلا به سرطان نام بیماری‌اش گفته شود؟
جنبه‌های روانشناختی:
کودکان مبتلا به سرطان به دلیل ماهیت بیماری و درمان‌های طولانی‌مدت، به‌طور اجتناب‌ناپذیر با تغییرات جسمی و روانی مواجه می‌شوند. بسیاری از روان‌شناسان معتقدند که اطلاع‌رسانی به کودک در مورد بیماری‌اش می‌تواند تأثیر مثبتی بر روان او داشته باشد. این شفافیت باعث می‌شود کودک احساس اعتماد بیشتری به والدین و تیم درمانی داشته باشد. از سوی دیگر، پنهان کردن بیماری ممکن است منجر به ایجاد اضطراب یا بی‌اعتمادی در کودک شود، زیرا کودکان اغلب تغییرات را حتی بدون توضیح متوجه می‌شوند.
✅سن و درک کودک:
سطح درک کودکان از بیماری به سن و مرحله رشدی آنها بستگی دارد:
کودکان خردسال (زیر ۶ سال): این کودکان معمولاً توانایی فهم مفاهیم پیچیده مانند سرطان را ندارند. برای آنها، تمرکز بر روی ساده‌سازی اطلاعات ضروری است.
کودکان دبستانی (۶ تا ۱۲ سال): این گروه توانایی بیشتری برای درک مسائل دارند. توضیحات باید شفاف‌تر باشند، اما همچنان باید با زبان ساده ارائه شوند.
نوجوانان (۱۲ سال به بالا): نوجوانان اغلب توانایی درک پیچیدگی‌های بیماری را دارند. با آنها می‌توان به‌صورت مستقیم‌تر و با جزئیات بیشتری صحبت کرد.
نظر متخصصان:
تحقیقات نشان می‌دهند که آگاهی از بیماری، در صورت ارائه به شیوه‌ای متناسب با سن کودک، می‌تواند منجر به کاهش استرس روانی و افزایش مشارکت در درمان شود. والدین باید با مشورت تیم درمانی، بهترین شیوه را برای اطلاع‌رسانی به کودک انتخاب کنند.
چطور به کودک مبتلا به سرطان بیماری‌اش را توضیح دهیم؟
اصل شفافیت:
توضیح بیماری به کودک باید صادقانه باشد. پنهان کردن اطلاعات می‌تواند باعث ایجاد تصورات نادرست در ذهن کودک شود. برای مثال، کودکی که علت شیمی‌درمانی یا ریزش موهایش را نمی‌داند، ممکن است تصور کند بیماری‌اش از دیگران پنهان می‌شود زیرا بسیار خطرناک است.
✅استفاده از زبان مناسب:
کودکان خردسال: استفاده از استعاره‌ها و تصاویر برای توضیح بیماری می‌تواند مفید باشد. به‌عنوان مثال، می‌توان سرطان را به “سلول‌های بدی که به بدن آسیب می‌زنند” تشبیه کرد.
کودکان بزرگ‌تر: توضیح علمی ساده و قابل‌درک می‌تواند به آنها کمک کند تا مفهوم بیماری را بهتر بفهمند.
نقش والدین و تیم درمانی:
والدین باید نقش اصلی در توضیح بیماری داشته باشند، زیرا کودک به آنها بیشترین اعتماد را دارد. تیم درمانی می‌تواند والدین را در این فرآیند راهنمایی کند و در صورت لزوم، از روان‌شناسان برای حمایت بهره بگیرد.
روند درمان را برای کودکان در سنین مختلف چطور توضیح دهیم؟
کودکان خردسال (زیر ۶ سال):
درمان را به شکل بازی معرفی کنید. برای مثال، توضیح دهید که پزشک‌ها “داروهای جادویی” دارند که می‌توانند به بدن کودک کمک کنند.
از ابزارهای بصری مانند کتاب‌های تصویری یا انیمیشن‌های آموزشی استفاده کنید.
❓چرا مهم است که به کودک در مورد بیماری‌اش واقعیت را بگویند؟
ایجاد اعتماد:
کودکان به طور طبیعی تغییرات در محیط و رفتار والدین را احساس می‌کنند. اگر اطلاعاتی در مورد بیماری از آنها پنهان شود یا واقعیت تحریف شود، ممکن است حس بی‌اعتمادی نسبت به والدین یا تیم درمانی ایجاد شود. این بی‌اعتمادی می‌تواند فرآیند درمان را مختل کرده و اضطراب کودک را افزایش دهد.
کاهش استرس ناشی از ابهام:
پنهان کردن حقیقت یا دروغ گفتن ممکن است به‌جای کاهش اضطراب، آن را بیشتر کند. کودکان به دلیل تخیل قوی خود، ممکن است مسائل را بدتر از واقعیت تصور کنند. شفاف‌سازی می‌تواند به آنها کمک کند تا احساس کنترل بیشتری بر شرایط داشته باشند.
تقویت همکاری در درمان:
وقتی کودک دلیل درمان‌ها و تغییرات بدنی را بداند، احتمالاً بهتر با فرآیند درمان همکاری می‌کند. برای مثال، اگر او بداند که شیمی‌درمانی برای از بین بردن سلول‌های بد است، می‌تواند با اعتماد بیشتری آن را بپذیرد.
تقویت تاب‌آوری روانی:
آگاهی از واقعیت به کودک کمک می‌کند تا احساس شجاعت و قدرت بیشتری داشته باشد. این آگاهی به او فرصتی می‌دهد که با ترس‌ها و نگرانی‌هایش به شیوه‌ای سالم مواجه شود و در کنار خانواده‌اش راه‌حلی برای آنها پیدا کند.
—
چگونه بیماری را به کودکان زیر ۶ سال توضیح دهیم؟
استفاده از زبان ساده و استعاره‌ها:
کودکان خردسال قادر به درک مفاهیم پیچیده پزشکی نیستند، بنابراین توضیح باید به زبان ساده و قابل فهم باشد. می‌توان از استعاره‌ها و داستان‌ها استفاده کرد. برای مثال:
– «بدن تو مثل یک باغ است. بعضی وقت‌ها علف‌های هرزی در باغ رشد می‌کنند که به گل‌ها آسیب می‌زنند. ما باید این علف‌های هرز را با کمک داروهای خاص از بین ببریم.»
تأکید بر مثبت بودن:
باید به کودک اطمینان داد که پزشکان و والدین برای کمک به او تمام تلاش خود را می‌کنند. برای مثال:
– «پزشک‌ها دوست دارند که تو دوباره سالم بشی و بتونی بازی کنی، برای همین داروهایی می‌دن که به تو کمک می‌کنه قوی‌تر بشی.»
استفاده از ابزارهای بصری:
تصاویر، انیمیشن‌ها یا عروسک‌ها می‌توانند در توضیح بیماری مؤثر باشند. بازی با عروسک‌هایی که شیمی‌درمانی یا آزمایش را نشان می‌دهند، می‌تواند به کودک کمک کند تا فرآیند درمان را بهتر درک کند.
پرهیز از اصطلاحات پیچیده:
اصطلاحات پزشکی باید حذف شوند و به جای آن از کلمات آشنا و ساده استفاده شود. به عنوان مثال، به جای “شیمی‌درمانی”، می‌توان گفت: «این دارو کمک می‌کنه تا قوی‌تر بشی.»
—
ترس‌های کودکان مبتلا به سرطان زیر ۶ سال چیست؟
۱. ترس از جدایی از والدین:
کودکان خردسال معمولاً وابستگی شدیدی به والدین دارند و از جدا شدن از آنها می‌ترسند. وقتی کودک در بیمارستان بستری می‌شود یا والدین برای مدت کوتاهی او را ترک می‌کنند، ممکن است احساس ناامنی کند.
– چگونه کمک کنیم؟
– حضور مداوم یکی از والدین در کنار کودک.
– استفاده از وسایل شخصی مورد علاقه کودک، مانند عروسک یا پتو، برای ایجاد حس امنیت.
۲. ترس از درد یا آزمایش‌های پزشکی:
کودکان خردسال به طور غریزی از درد می‌ترسند و ممکن است از تجهیزات پزشکی بزرگ یا ناشناخته دچار وحشت شوند.
– چگونه کمک کنیم؟
– قبل از انجام آزمایش‌ها یا درمان‌ها، به زبان ساده توضیح دهید که چه اتفاقی خواهد افتاد.
– استفاده از بازی‌درمانی یا تکنیک‌های پرت کردن حواس (مثل پخش موسیقی یا خواندن کتاب).
۳. ترس از تغییرات ظاهری:
کودکان خردسال ممکن است به دلیل تغییرات ظاهری مانند ریزش مو یا رنگ پریدگی دچار اضطراب شوند.
– چگونه کمک کنیم؟
– توضیح دهید که این تغییرات موقتی هستند و به دلیل قدرت داروها برای از بین بردن سلول‌های بد ایجاد می‌شوند.
– از کلاه‌های رنگارنگ یا بازی‌هایی استفاده کنید که این تغییرات را برای کودک جذاب‌تر جلوه دهند.
۴. ترس از ناشناخته‌ها:
کودکان خردسال ممکن است از محیط جدید بیمارستان، افراد غریبه (پزشکان و پرستاران)، یا صداهای غیرمعمول (مانند صدای دستگاه‌ها) بترسند.
– چگونه کمک کنیم؟
– آشنا کردن کودک با محیط بیمارستان قبل از شروع درمان.
– معرفی پرستاران و پزشکان به عنوان دوستانی که برای کمک آمده‌اند.
با توجه به حساسیت این دوره سنی، ایجاد حس امنیت، بازی‌درمانی، و مشارکت والدین در فرآیند درمان، کلید کاهش ترس‌ها و اضطراب‌های کودک است.
کودکان دبستانی (۶ تا ۱۲ سال):
از توضیحات ساده و منطقی استفاده کنید.
به آنها اجازه دهید سؤالات خود را بپرسند و نگرانی‌هایشان را بیان کنند.
توضیح دهید که درمان ممکن است ناخوشایند باشد، اما به بهبودی آنها کمک می‌کند.
نوجوانان (۱۲ سال به بالا):
اطلاعات دقیق‌تر و علمی‌تر ارائه دهید.
آنها را در تصمیم‌گیری‌های مربوط به درمان مشارکت دهید، زیرا این کار می‌تواند حس کنترل و استقلال آنها را تقویت کند.
ترس‌های کودکان مبتلا به سرطان در سنین مختلف چیست؟
خردسالان:
ترس اصلی: جدا شدن از والدین، تجربه درد یا دیدن تجهیزات پزشکی.
چطور کمک کنیم؟ حضور مداوم والدین در کنار کودک و استفاده از بازی‌درمانی برای کاهش اضطراب.
کودکان دبستانی:
ترس اصلی: تغییرات ظاهری (مانند ریزش مو) و غیبت از مدرسه.
چطور کمک کنیم؟ صحبت درباره تغییرات موقتی و ایجاد محیطی حمایتی برای ادامه تعاملات اجتماعی.
نوجوانان:
ترس اصلی: نگرانی از مرگ، احساس انزوا، و تأثیر بیماری بر آینده.
چطور کمک کنیم؟ ارائه حمایت روانی، ارتباط با گروه‌های حمایتی، و کمک به آنها برای حفظ استقلال.
چطور می‌توان به کودکان مبتلا به سرطان کمک کرد؟
حمایت روانشناختی:
مشاوره با روان‌شناسان و متخصصان کودک برای کاهش استرس و اضطراب.
استفاده از تکنیک‌های هنر درمانی، موسیقی‌درمانی یا بازی‌درمانی.
ایجاد حس امنیت:
توضیح شفاف درباره مراحل درمان و استفاده از زبان مثبت.
ایجاد محیطی آرام و پایدار در خانه و بیمارستان.
تقویت روحیه:
فراهم کردن فرصت‌هایی برای بازی و فعالیت‌های خلاقانه.
ایجاد ارتباط با سایر کودکان مبتلا به سرطان برای تبادل تجربیات و کاهش حس انزوا.
نتیجه‌گیری
مدیریت سرطان در کودکان، علاوه بر چالش‌های پزشکی، به درک عمیق از نیازهای روانی و عاطفی آنها نیاز دارد. شفافیت، حمایت عاطفی، و ارائه اطلاعات متناسب با سن کودک می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی و کاهش استرس کمک کند. والدین و تیم درمانی با همکاری و ایجاد فضایی امن، نقش مهمی در این فرآیند ایفا می‌کنند.
منابع:
American Cancer Society. (2023). Helping Children When a Family Member Has Cancer. Retrieved from www.cancer.org
National Cancer Institute. (2023). Children with Cancer: A Guide for Parents. Retrieved from www.cancer.gov
Goldsmith, J. (2019). Psychological Support for Pediatric Cancer Patients. Journal of Pediatric Psychology, 44(5), 345-356.
Wiener, L., Kazak, A. E., Noll, R. B., et al. (2015). Pediatric Psycho-Oncology: A Quick Reference on the Psychosocial Dimensions of Cancer Symptom Management. Springer.
St. Jude Children’s Research Hospital. (2023). Talking to Children About Cancer. Retrieved from www.stjude.org
